Ένας Διχασμός χωρίς τέλος… Ανάμεσα σε δύο παρατάξεις προσδιοριζόμενες από την αντίπαλη πλευρά ως «προδοτικές»… Οι οποίες συνιστούσαν ωστόσο, έως το τραγικό 1922 τουλάχιστον, εκφράσεις διαφορετικών εκδοχών του ελληνικού «αναθεωρητικού/απελευθερωτικού» μεγαλοϊδεατισμού και εθνικισμού… Ένας Διχασμός με υπόβαθρο προσωποκεντρικό ασφαλώς (η σύγκρουση των «δύο Β»), αλλά και κοινωνικό και ιδεολογικό και οικονομικών στοχεύσεων και νοοτροπιών… Ένας παρατεταμένος οιονεί εμφύλιος πόλεμος, που κατέλιπε μίση αδιανόητα και ανεξίτηλα… Και που οδήγησε σε δικαστικούς φόνους «προδοτών», δηλαδή πολιτικών αντιπάλων.

Ολοκληρώνοντας την έρευνά μου για το βιβλίο αυτό –το πιο κοπιώδες και, στα μάτια μου, το σημαντικότερο εξ όσων έχω γράψει–, έμεινα με την απορία που καταγράφει στα «πολεμικά» Aπομνημονεύματά του ο Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Με τόσα που τους έκαναν… Και τόσα που [οι ίδιοι] έκαναν στον εαυτό τους… Πώς επιβίωσαν οι Έλληνες;».
Θ.Δ.